Rozwój produktów cyfrowych – aplikacji mobilnych, stron internetowych czy systemów e-commerce – sprawił, że rola projektantów UX i UI stała się istotna dla sukcesu każdego przedsięwzięcia technologicznego. Coraz większe znaczenie mają nie tylko funkcjonalność i estetyka interfejsu, ale także kwestie związane z bezpieczeństwem prawnym i ochroną własności intelektualnej, które często wymagają wsparcia, jakie zapewnia prawnik IT. W świecie, w którym unikalny design i pozytywne doświadczenie użytkownika stanowią przewagę na rynku konkurencji, powstaje pytanie o to, czy projekty UX i UI można uznać za utwór w rozumieniu prawa autorskiego – a tym samym objąć ochroną prawną.
Czym różni się UX od UI?
-
UX (User Experience) to proces projektowania doświadczeń użytkownika. Obejmuje analizę potrzeb i zachowań odbiorców, tworzenie scenariuszy użytkowania, prototypów oraz testy użyteczności. Jego celem jest zapewnienie satysfakcji użytkownika i intuicyjnego korzystania z produktu.
-
UI (User Interface) to warstwa wizualna i interaktywna interfejsu: przyciski, ikony, typografia, kolorystyka, layout czy ogólna estetyka projektu. UI odpowiada za atrakcyjność i przejrzystość interfejsu.
Oba elementy są ze sobą nierozerwalnie związane – UX kształtuje funkcjonalność i ścieżki użytkownika, a UI przekłada je na formę graficzną.
Podstawa prawna ochrony UX/UI
Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci. W praktyce oznacza to, że projekt UX/UI nie musi mieć szczególnej wartości artystycznej ani nie wymaga formalnej rejestracji, aby korzystał z ochrony – ochrona powstaje automatycznie w chwili jego ustalenia, na przykład w formie pliku cyfrowego, szkicu czy prototypu. Należy przy tym podkreślić, że twórcą może być wyłącznie człowiek, dlatego projekty wygenerowane w całości przez sztuczną inteligencję, bez twórczej decyzji projektanta, co do zasady nie będą objęte ochroną autorską.
Kiedy projekt UX/UI jest utworem?
Aby projekt mógł korzystać z ochrony prawa autorskiego, powinien spełniać dwa kryteria:
-
Twórczość – rezultat pracy nie może być wyłącznie odtworzeniem cudzych pomysłów czy prostą realizacją instrukcji.
-
Indywidualny charakter – projekt musi wyróżniać się oryginalnością i unikatowym doborem elementów (np. nietypową koncepcją interakcji, charakterystycznym stylem graficznym, innowacyjnym układem).
Ochronie podlegają nie tylko finalne interfejsy, ale również szkice, makiety czy moodboardy, jeśli wykazują minimalny poziom twórczości.
Zakres praw przysługujących twórcy
Projektant UX/UI, którego praca zostanie uznana za utwór, nabywa:
-
autorskie prawa osobiste – niezbywalne, nieograniczone w czasie, obejmujące m.in. prawo do autorstwa, nienaruszalności treści i formy utworu,
-
autorskie prawa majątkowe – mogące zostać przeniesione lub licencjonowane, dające wyłączne prawo do korzystania i rozporządzania projektem.
Bez zgody autora nie można kopiować, rozpowszechniać ani modyfikować chronionych elementów UI/UX.
Wątpliwości praktyczne
-
Proste elementy – standardowe układy przycisków czy formularze kontaktowe mogą nie zostać uznane za utwór, ponieważ mają czysto użytkowy charakter.
-
Projekty AI – jeśli twórczy wkład człowieka ogranicza się do kliknięcia „generuj”, powstały materiał nie będzie chroniony.
-
Inspiracja a plagiat – projektowanie inspirowane trendami nie jest zakazane, jednak bezpośrednie kopiowanie cudzych rozwiązań może naruszać prawa autorskie.
Jak zabezpieczyć prawa do projektów UX/UI?
Z punktu widzenia biznesu najważniejsze jest jasne uregulowanie kwestii prawnych w umowach. W praktyce oznacza to, że dokument powinien przewidywać przeniesienie autorskich praw majątkowych albo udzielenie licencji, a także precyzyjnie określać pola eksploatacji, takie jak możliwość korzystania z projektu w aplikacjach mobilnych, serwisach internetowych czy materiałach promocyjnych. Warto również pamiętać, że ochrona prawna dotyczy nie tylko finalnych realizacji, lecz także projektów powstających na etapie koncepcyjnym, w tym szkiców i prototypów.
Rola prawnika IT
Dla firm z branży cyfrowej niejasne uregulowanie praw do projektów graficznych może oznaczać ryzyko roszczeń, sporów czy ograniczeń w korzystaniu z własnego produktu. Dlatego wsparcie, jakie oferuje prawnik IT, jest bardzo ważne – od analizy umów z projektantami i software house’ami, po doradztwo w zakresie licencji i ochrony autorskiej.
Podsumowanie
Projekty UX i UI mogą być chronione prawem autorskim, jeśli są efektem twórczej i indywidualnej pracy człowieka. Ochrona obejmuje nie tylko finalny interfejs, ale także prototypy czy koncepcje. Kluczem do bezpieczeństwa prawnego jest właściwe uregulowanie kwestii autorskich w umowach – szczególnie w środowisku, gdzie biznes cyfrowy opiera się na innowacyjności i unikalnym designie.
W przypadku potrzeby wsparcia w zakresie prawa IT, ochrony projektów UX/UI czy przygotowania umów z projektantami i software house’ami, warto skorzystać z doradztwa prawnika. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie KGM Legal IT.
Artykuł sponsorowany
